Konferencje naukową zorganizowaną w dniu 12 października przy katedrze polowej poprzedziła koncelebrowana Msza święta. Liturgii przewodniczył biskup polowy ks. dr Wiesław Lechowicz. Wśród kilkunastu koncelebrantów byli: ks. Elisardo Temperan z Santiago de Compostela, ks. Piotr Roszak, ks. ks. płk. dr Sebastian Piekarski, proboszcz katedry polowej WP, ks. płk SG dr Zbigniew Kępa, kapelan Konfraterni św. Jakuba, kapelani Ordynariatu Polowego oraz kapłani duszpasterze środowisk Jakubowych i pracownicy naukowi z uczelni m.in. : ks. Bogdan Ferdek, o. Roman Bielecki. ks. Dariusz Doburzyński, ks Łukasz Skarżyński.
Następnie w centrum konferencyjnym przy katedrze polowej Wojska Polskiego odbyła się XVI Międzynarodowa Konferencja Naukowa n/t „Formy kultu maryjnego na Camino de Santiago”, której organizatorami byli: Konfraternia Świętego Apostoła Jakuba Starszego, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Instytut Zarządzania i Spraw Społecznych Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Temat pierwszej sesji: Elementy mariologii w refleksji teologicznej nad pielgrzymowaniem
Sesję rozpoczął dr Marcelino Agis Villaverde z Uniwersytetu w Santiago de Compostela, który skupił się na fenomenologicznej i antropologicznej perspektywie pielgrzymowania. Na wstępie zaznaczył, że „zjawisko pielgrzymowania jest obecne we wszystkich kulturach i religiach od początku istnienia ludzkiej cywilizacji; jest nierozerwalnie związane z wędrowną kondycją człowieka”. Wspomniał o pielgrzymkach religijnych Żydów, muzułmanów i chrześcijan. „W średniowieczu powstały dwa wielkie centra pielgrzymkowe ludzkości w kontekście dwóch cywilizacji i dwóch religii: Santiago de Compostela i Mekka.” – dodał, wskazując na wielowiekową tradycję pątniczą Drogami św. Jakuba. Dr Agis Villaverde wskazał, że pielgrzymi szlak Camino de Santiago jest cennym doświadczeniem nie tylko o wymiarze religijnym, lecz również antropologicznym, „ponieważ człowiek zdefiniował siebie jako wędrowca” oraz filozoficznym „ponieważ filozofia i nauka to nic innego, jak droga, która prowadzi do wiedzy”.
Ks. prof. Bogdan Ferdek z Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, autor publikacji poświęconych duchowości św. Jakuba, uczestnik rowerowego Camino de Santiago, przedstawił św. Jakuba Apostoła jako świadka nadziei wypełnionej w Matce Bożej. Odniósł się do mariologii przypominając, że w jej ujęciu „Maryja wpisana jest w misterium paschalne Jezusa”. Dodał, że życie i męczeństwo św. Jakuba stało się świadectwem misterium Chrystusa. „Święty Jakub jest świadkiem tego, co wypełniła Maryja swoim życiem.”
Ks. prof. Elisardo Temperan, kanclerz archidiecezji Santiago de Compostela, sekretarz kapituły katedralnej w Hiszpanii, opisał maryjne tradycje na Camino de Santiago. Swój referat rozpoczął od przypomnienia podróży apostolskiej św. Jakuba do Hiszpanii i Portugalii. Wspomniał o także o powrocie apostoła do Jerozolimy, gdzie poniósł męczeńską śmierć. Następnie mówił o przeniesieniu relikwii św. Jakuba na Półwysep Iberyjski oraz o późniejszym potwierdzeniu ich autentyczności. Wskazał na kształtujący się szlak pątniczy do Santiago, w który wpisywana była pobożność maryjna, objawiająca się wizerunkami oraz powstającymi na Camino sanktuariami i kościołami pod licznymi wezwaniami Maryi.
Sesję zakończyło wystąpienie prof. Philippe Piocone, profesora nadzwyczajnego historii i analizy muzyki barokowej na Wydziale Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu w Angers, który odniósł się do muzycznych i liturgicznych elementów pobożności maryjnej, towarzyszącej Camino de Santiago. Poddał analizie teksty dawnych śpiewów i ich kompozycje.
Temat drugiej sesji: Pobożność maryjna w realiach Camino de Santiago
Drugą sesję otworzył dr Paweł Plichta, specjalista w zakresie religioznawstwa, adiunkt w Instytucie Studiów Międzykulturowych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przedstawił kilka sanktuariów, które pielgrzymujący do Camino de Santiago nawiedzali przed lub po pielgrzymce Drogą Jakubową. Szczególnie zwrócił uwagę na odwiedzane w drodze do Santiago sanktuaria w Fatimie i Lourdes. Wskazał także na Częstochowę, jako punkt odniesienia dla opisu Camino przez polskich pielgrzymów, przywołując ich relacje. Dr Paweł Plichta przedstawił również wyniki własnych badań, przeprowadzonych w latach 2021–2022, w których zbierał informacje od pielgrzymów polskich i zagranicznych o ich doświadczeniach pątniczych ze szczególnym uwzględnieniem nawiedzania miejsc świętych, w tym sanktuariów maryjnych.
Dr Franciszek Mróz z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie zapoznał uczestników konferencji z sanktuariami maryjnymi w przestrzeni pielgrzymowania polskimi Drogami św. Jakuba. Przedstawił mapę szlaków Jakubowych w Polsce, których długość liczy ponad 7,5 tys. km. Jak zaznaczył, rozmieszczenie sanktuariów było istotnym kryterium dla wytyczania Dróg św. Jakuba. Podkreślił, że sanktuariami najważniejszymi i najczęściej nawiedzanymi przez pątników przemierzających polskie Camino, są budowle sakralne na Jasnej Górze, w Kalwarii Zebrzydowskiej, w Wadowicach i Niepokalanowie. Przedstawił również dane liczbowe, wskazujące na duży udział sanktuariów maryjnych wśród wszystkich sanktuariów położonych na Drogach św. Jakuba w Polsce.
O pielgrzymowaniu Jakubowym i kulcie maryjnym na ziemi głogowskiej mówił dr Waldemar Hass, dyrektor Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Głogowie, kustosz dyplomowany, członek Bractwa św. Jakuba Apostoła w Jakubowie. Przedstawił Głogowską Drogę św. Jakuba i znajdujące się na niej kościoły, w tym sanktuaria maryjne, ich historię, zabytki i relikwie.
Brazylijska „Caminho da Fe (Droga Wiary) jako droga w stylu Camino de Santiago” była przedmiotem prelekcji dr. Łukasza Stefaniaka, współzałożyciela, członka Kapituły i byłego sekretarza Konfraterni Świętego Apostoła Jakuba Starszego, współzałożyciela Fundacji Pamięci Rosy Bailly, prezesa Stowarzyszenia Pamięć Kapelanów Katyńskich, autora przewodników po Camino. Dr Stefaniak zaprezentował brazylijską drogę maryjną i historię jej powstania. Caminho da Fe ma ok. 2 tys. km i jest podzielona na kilka szlaków, a jej celem jest miasto Aperacida w stanie São Paulo, gdzie znajduje się sanktuarium, w którym czczona jest mała figurka Matki Bożej (wys. ok. 40 cm), którą trzej rybacy wyłowili z jeziora 12 października 1717 roku. Dr Stefaniak przedstawił rodzący się kult Matki Bożej z Aperacidy, która została ogłoszona główną patronką Brazylii, a 12 października stał się Jej świętem i dniem wolnym od pracy. Pokrótce zaprezentował też historię miasta dodając, że Aparecida jest drugim pod względem liczby pielgrzymów sanktuarium maryjnym na świecie. Co roku przybywa tu ponad 8,8 mln pątników.
Dr Jerzy Kazimierczak, współzałożyciel i Senior Honorowy Konfraterni Świętego Apostoła Jakuba Starszego, autor przewodników po drogach Camino de Santiago w Polsce, wygłosił referat o romańskich wizerunkach Madonny, które można zobaczyć w świątyniach na Drogach św. Jakuba we Francji i Hiszpanii. Te małej i średniej wysokości figury (30 – 70 cm) przedstawiają Maryję na tronie i Chrystusa Dzieciątko siedzące na kolanach Matki. Najstarsze pochodzą z XI –XIII wieku. „Na francuskich i hiszpańskich Drogach Jakubowych spotyka się ich setki.” – powiedział. „Są określane mianem Thronus Dei (Tron Boga) bądź Sedes Sapientiae (Stolica Mądrości).” Prezentując zdjęcia romańskich rzeźb Madonny, dr Kazimierczak wyróżnił ich trzy typy. Najstarszy typ przedstawia Chrystusa siedzącego centralnie na kolanach Matki, prawą ręką błogosławiącego, zaś w lewej trzymającego księgę lub zwój Pisma. Rozchylone ręce Maryi stanowią poręcze tronu Syna. Drugi typ, występujący we Francji, który prelegent określił jako „owerniacki” (od: Owernia, fr. Auvergne – region administracyjny w centralnej Francji) przedstawia Chrystusa w miejscu centralnym, trzymającego w rękach księgę, rotulus lub kulę. Matka prawą ręką trzyma Syna w pasie, a lewą dłonią dotyka Jego kolana. Trzeci typ, spotykany w Hiszpanii, nazwany przez autora referatu „nawarryjskim” (od: Navarra – region historyczny w zachodnich Pirenejach) przedstawia Chrystusa umieszczonego na lewym kolanie Maryi, która w prawej, uniesionej ręce trzyma kwiat lub owoc bądź tylko ją wznosi ku górze.
Temat trzeciej sesji: Praktyczne aspekty tworzenia maryjnych wymiarów Camio de Santiago
Refleksją o braku uniwersalnej „recepty” na przejście Camino podzielił się z uczestnikami konferencji o. Roman Bielecki OP, redaktor naczelny miesięcznika „W Drodze”, absolwent wydziału prawa na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Dominikanów w Krakowie, regularnie pielgrzymujący po hiszpańskich i portugalskich Camino de Santiago. Jak podkreślił, częstym doświadczeniem pielgrzymów na Drodze Jakubowej jest zderzenie wyobrażeń z rzeczywistością, co bywa trudne. Dodał, że każda pielgrzymka jest inna, jest unikatowym doświadczeniem duchowym.
Dr Berenika Seryczyńska, autorka publikacji „Duchowość i przestrzeń w kontekście Camino de Santiago” przedstawiła wskazania duszpasterskie dla organizatorów pielgrzymowania szlakami św. Jakuba. Wskazała punkty, które nazwała „tajemnicami drogi”, stanowiące wyjście do medytacji. Punkty te obejmują drogi Jezusa: do Egiptu, na pustynię kuszenia, do Betanii, do Jerozolimy i do Emaus. Jak zaznaczyła, „jest to propozycja prywatnej modlitwy dla pielgrzymów, która wykorzystuje powszechnie znany schemat rozważań tajemnic różańca”.
Ks. dr Dariusz Doburzyński, pielgrzym Jakubowy, duszpasterz, przewodnik pielgrzymek do Częstochowy, autor publikacji na temat fenomenu pielgrzymowania, mówił o potrzebie koordynacji działań organizatorów różnych form pielgrzymowania w Polsce. Podkreślił, że koniecznym jest zbudowanie jednolitego systemu duszpasterstwa pielgrzymkowego. Odnosząc się do dokumentów Kościoła wskazał na brak regulacji prawno-kanonicznych i duszpasterskich, a przedstawiając polską praktykę pielgrzymowania zauważył, że najczęściej pielgrzymki są organizowane z oddolnej inicjatywy poszczególnych księży i brak jest rozwiązań systemowych na poziomie diecezjalnym i ogólnopolskim.
Dr Dariusz Lipiński, fizyk, nauczyciel akademicki, polityk, przedstawił wyniki analizy statystycznej dotyczące pielgrzymów Dróg Jakubowych. Wskazał m.in. na ich motywację oraz kryteria wieku. W Eucharystii i w konferencji uczestniczyło 30 członków i sympatyków Konfraterni Świętego Apostoła Jakuba Starszego.
Tekst – Paulina Piątkowska, Marek Sokołowski, Ewa Wasiak za: https://ordynariat.wp.mil.pl/aktualnosci/2024/pazdziernik-2024/katedra-polowa-konferencja-formy-kultu-maryjnego-na-camino-de-santiago/ Zdjęcia – Paulina Piątkowska, ks. płk SG Zbigniew Kępa, Beata i Marek Sokołowscy, Jolanta Szczerek
