17 września 2023 roku w Warszawie odbyły się główne obchody 84 rocznicy agresji Rosji sowieckiej na Polskę, z udziałem najwyższych władz państwowych, instytucji centralnych, Sybiraków, mieszkańców stolicy, z asystą honorową Wojska Polskiego. Oddano hołd Polakom poległym i pomordowanym po sowieckiej agresji 17 września 1939 roku. Obchody rocznicowe zorganizowane przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych miały miejsce przed Pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.
Premier Mateusz Morawiecki otwierając uroczystość powiedział: „17 września to data symboliczna, która wryła się w pamięć Polski
i Polaków i powinna wryć się w pamięć całej Europy. (…) Jest naszą, współczesnych Polaków, powinnością przypominać światu o tamtych tragicznych wydarzeniach, które rozpoczęły II wojnę światową. To zobowiązanie wobec wszystkich, którzy wskutek realizacji zbrodniczego planu dwóch totalitaryzmów utracili niepodległą Ojczyznę i zostali zniewoleni przez sowieckiego dyktatora. (…) Okupacja sowiecka nie skończyła się wraz z wojną, ale trwała jeszcze przez 45 lat i według różnych szacunków 10 % polskiego PKB trafiało do Związku Sowieckiego.”
Prezydent Andrzej Duda, który przebywa w USA, przekazał list, w którym napisał: (…) Polska i inne kraje naszego regionu Europy, mając
w pamięci swoje wcześniejsze bolesne doświadczenia, stanowczo sprzeciwiają się rosyjskiemu neoimperializmowi. I dlatego też, jak co roku, przypominamy o tamtym 17 września 1939 roku, aby był on przestrogą dla całego wolnego świata. Niech pamięć o poległych i pomordowanych na Wschodzie towarzyszy nam w codziennej pracy i służbie publicznej na rzecz bezpiecznej, suwerennej Rzeczpospolitej. Niech inspiruje do działań dla budowania trwałego, sprawiedliwego pokoju i umacniania w naszych serach miłości Ojczyzny i gotowości poświęcenia dla niej.”
List przesłała również marszałek Sejmu Elżbieta Witek. „W symboliczny sposób jednoczę się ze zgromadzonymi, by oddać hołd ofiarom napaści Rosji sowieckiej na nasza Ojczyznę. 17 września 1939 roku dopełnił się złowrogi sojusz dwóch totalitaryzmów, którego celem była likwidacja państwa polskiego. Rzeczpospolita bez pomocy zachodnioeuropejskich sojuszników, osaczona przez totalitarnych sąsiadów, miała niewielkie szanse na skuteczną obronę. Polscy żołnierze, mimo niezwykłej odwagi i determinacji nie zdołali zatrzymać biegu dramatycznych wydarzeń, które przesądziły o zniewoleniu naszego kraju przez kolejne dekady. (…) Na wschodnich ziemiach Polski Armia Czerwona rozpoczęła terror i eksterminację obywateli Rzeczpospolitej. Represje były skierowane nie tylko przeciwko żołnierzom, lecz także przeciwko ludności cywilnej, szczególnie przeciw inteligencji. Skala deportacji i represji były porażające.” Marszałek Sejmu podkreśliła rolę świadków historii. „Ocaleni świadkowie i depozytariusze pamięci długo walczyli o godne upamiętnienie ofiar. Dzięki ich odwadze i determinacji zbrodnia katyńska, wywózki cywilów w głąb Związku Sowieckiego, dramatyczne wojenne i powojenne wydarzenia znalazły trwałe miejsce nie tylko w opracowaniach historycznych, ale także w świadomości potomnych. Pielęgnowanie pamięci historycznej jest ważne szczególnie teraz, gdy na Ukrainie wciąż toczy się wojna. Dlatego z jeszcze większą mocą winna wybrzmieć prawda o Golgocie Wschodu, by zachodni świat w pełni zrozumiał imperialistyczne działania współczesnej Rosji”.
Wicepremier, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński w swoim wystąpieniu podkreślił: „Konsekwencją 17 września była straszliwa katastrofa duchowa, materialna, kulturowa. Miliony zamordowanych, miliony przesiedlonych, zniszczenie polskiej kultury na kresach. Te konsekwencje obserwujemy do dziś. Wciąż w Polsce są ludzie, którzy nie pozwalają likwidować tzw. miejsc czy pomników wdzięczności Armii Czerwonej. Wciąż zagraża nam ten niemiecko-rosyjski sojusz.” Minister Gliński przypomniał, że 17 września 1939 roku to dzień, w którym został zbombardowany Zamek Królewski w Warszawie.
Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk powiedział: „Stajemy dzisiaj, żeby oddać hołd tym, którzy
84 lata temu bronili niepodległej Polski. 17 września, kiedy zaczynała się agresja sowiecka, Polska walcząca ponad dwa tygodnie z Niemcami krwawiła, ale trwała. (…) Dopiero ten cios w plecy, zadany nam przez Sowietów sprawił, że w sensie militarnym i politycznym przegraliśmy wojnę obronną 1939 roku.”
Modlitwy za poległych i pomordowanych w wyniku agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku odmówili kapelani wojskowi: ks. płk SG dr Zbigniew Kępa z Ordynariatu Polowego WP) I przedstawiciele Ordynariatu Prawosławnego oraz duszpasterstwa ewangelickiego.
Ks. płk SG dr Zbigniew Kępa odmówił modlitwę, w której zawarł fragmenty modlitwy papieża Franciszka wypowiedzianej przez Ojca Świętego w Mosulu w 2021 roku. „Jeśli Bóg jest Bogiem życia – a jest Nim – to Jego dzieciom nie godzi się w Jego imię zabijać innych dzieci. Jeśli Bóg jest Bogiem pokoju – a jest Nim – to Jego dzieciom nie godzi się prowadzić wojny w Jego imię. Jeśli Bóg jest Bogiem miłości – a jest Nim – to Jego dzieciom nie godzi się nienawidzić. Módlmy się teraz wspólnie za wszystkie ofiary wojny, aby Wszechmogący Bóg obdarzył je życiem wiecznym i pokojem bez końca, i wziął je w swe miłujące ramiona. Módlmy się także za nas wszystkich, abyśmy, niezależnie od naszej przynależności religijnej, żyli w zgodzie i pokoju, mając świadomość, że w oczach Boga wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami.”
Módlmy się:
Boże Najwyższy, Panie czasu i dziejów, Ty stworzyłeś świat z miłości i nigdy nie przestajesz wylewać swoje błogosławieństwa na Twe stworzenia. Pomimo ogromu cierpienia i śmierci, pomimo pokus przemocy, niesprawiedliwości i niegodziwego zysku, towarzyszysz swoim synom i córkom
z czułą miłością Ojca.
Ale my, ludzie, niewdzięczni za Twoje dary i pogrążeni w troskach i ambicjach, które są nazbyt doczesne, nie zawsze rozpoznawaliśmy Twoje plany pokoju i zgody. Zamknęliśmy się w sobie i w naszych partykularnych interesach, a obojętni na Ciebie i na innych, zabarykadowaliśmy drzwi dla pokoju. Powtórzyło się zatem to, co prorok Jonasz słyszał o Niniwie: niegodziwość ludzi sięgnęła Nieba (por. Jon 1,2). Nie wznieśliśmy ku Niebu czystych rąk (por. 1 Tm 2, 8), lecz z ziemi po raz kolejny wzniosło się głośne wołanie niewinnej krwi (por. Rdz 4, 10). W historii Jonasza mieszkańcy Niniwy posłuchali głosu Twojego proroka i w nawróceniu znaleźli zbawienie. Także i my, Panie, zawierzając Tobie liczne ofiary nienawiści człowieka względem człowieka, przyzywamy Twego przebaczenia i błagamy o łaskę nawrócenia:
Kyrie eleison! Kyrie eleison! Kyrie eleison! Dla tych, których ziemskie życie zostało przerwane brutalną ręką ich braci, błagamy o Twoje miłosierdzie: Requiem æternam dona eis, Domine, et lux perpetua luceat eis. Requiescant in pace. Amen.
Uroczystości zakończył apel pamięci, salut honorowy oraz ceremonia złożenia kwiatów.
***
Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie przedstawia wagon deportacyjny z leżącymi na nim krzyżami (łacińskimi
i prawosławnymi), a także żydowską macewą i nagrobkiem muzułmańskim. Przed stojącą na torze kolejowym platformą ułożono 41 podkładów kolejowych, na których umieszczono nazwy pól bitewnych z września 1939 roku znajdujących się we wschodniej Polsce oraz nazwy miejscowości
– miejsc kaźni narodu polskiego w ZSRR. Pomnik został postawiony ku czci Polaków poległych i pomordowanych na Wschodzie, w szczególności wywiezionych do łagrów na Syberii i przymusowo osiedlonych w Kazachstanie oraz ofiar zbrodni katyńskiej. W 1999 roku przed tym pomnikiem modlił się św. Jan Paweł II podczas VII pielgrzymki do Polski. W 2023 roku, w rocznicę napaści Rosji na Ukrainę, dodano kolejny, symboliczny podkład kolejowy, wykonany z brązu oraz płytę pamiątkową z inskrypcją: „Ofiarom komunizmu i imperializmu rosyjskiego odpowiedzialnego za zbrodnie przeciwko ludzkości wobec narodów Europy Środkowo-Wschodniej”.
Tekst i zdjęcia – Ewa Wasiak