1. Wprowadzenie
Projekt „Camino – Droga Spotkania” na Podlaskiej Drodze św. Jakuba miał na celu poprawę oznakowania, promocję oraz integrację istniejących odcinków szlaku pielgrzymkowego, prowadzącego od Wigier do Warszawy. Szlak ten, o długości 468 km, umożliwia pieszym pielgrzymom oraz turystom rozpoczęcie wędrówki z północno-wschodnich rubieży Polski aż do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. Podlaska Droga św. Jakuba łączy się z innymi trasami Camino, oferując warianty alternatywne i transgraniczne, między innymi z Litwy.
2.1 Opis projektu, zakres działań
Zakres projektu obejmował:
- opracowanie i aktualizację przebiegu szlaku, w tym wariantów alternatywnych,
- planowanie rozmieszczenia nowych elementów infrastruktury szlaku,
- przygotowanie materiałów informacyjnych i promocyjnych,
- organizację spotkań z udziałem lokalnych społeczności.
W rezultacie prac oznakowano cały przebieg drogi, w tym z wykorzystaniem etykiet z logo Drogi. Opisano cały jej przebieg, w tym jego warianty alternatywne. W 6 parafiach: w Wigrach, Sztabinie, Jedwabnie, Małym Płocku, Drozdowie, Rutkach-Kossakach ustawiono kamienne słupki – znaczniki Podlaskiej Drogi św. Jakuba i tablice informacyjne. W jednej parafii, to jest w Zuzeli ustawiono kamienny słupek – znacznik drogi i w jednej parafii, to jest w Goniądzu ustawiono tablicę informacyjną i skrzynkę na pieczęć i materiały informacyjne.
2.2 Opis tablic informacyjnych
Tekst ogólny umieszczony na tablicy: Drogi świętego Jakuba to piesze szlaki pątnicze oplatające niemal całą Europę prowadzące do Santiago de Compostela. Od lat pielgrzymi i wędrowcy, motywowani pobudkami religijnymi, kulturowymi czy turystycznymi, przemierzają te szlaki. Camino de Santiago wędrować może każdy, kto odczuwa potrzebę ciszy, samotności, dystansu, odnowienia relacji z Bogiem, drugim człowiekiem i samym sobą.
Podlaska Droga św. Jakuba, która zaczyna się nad Wigrami a kończy w Warszawie, jest propozycją pielgrzymowania poprzez Polskę do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. Umożliwia ona polskim pielgrzymom z terenów północno-wschodnich rozpoczęcie wędrówki z progu własnego domu aż na koniec Europy.
Osobistej refleksji podczas pokonywania drogi będą sprzyjały cisza i piękno przyrody oraz miejsca, z którymi związane są postaci wpisane w poczet wielkich Polaków. W wigierskim klasztorze oraz sanktuarium Matki Bożej Studzienicznej dojrzymy ślady św. Jana Pawła II. W miejscowościach Suchowola i Okopy poznamy, jak wyglądało dzieciństwo i wczesna młodość bł. ks. Jerzego Popiełuszki. W Zuzeli i Andrzejewie spotkamy miejsca związane z bł. Stefanem Wyszyńskim. W Ostrówku odnajdziemy ślady pobytu św. Faustyny. Natomiast Drozdowo przypomni o rodzinie Witolda Lutosławskiego oraz o Romanie Dmowskim. Na Podlaskiej Drodze dotrzemy do kościołów pw. św. Jakuba: w Sztabinie, Jedwabnym, Drozdowie, Rutkach-Kossakach, Jerzyskach, Jadowie. Poznamy parki narodowe: Wigierski, Biebrzański i Narwiański oraz liczne parki krajobrazowe, a także mniej znane zabytki jak twierdza w Osowcu, katedra w Łomży oraz bazylika mniejsza w Kobyłce. Po drodze wędrowiec zobaczy nie tylko bagna biebrzańskie, rzekę Narew oraz meandry dzikiej rzeki, jaką jest Bug, lecz również miejsca związane z wydarzeniami historycznymi jak obława augustowska, wydarzenia w Jedwabnem, miejsca bitew powstań narodowych z 1830 r. i 1863 r., bojów partyzanckich z okresu II wojny światowej, oraz bitwy z 1920 zwanej Cudem nad Wisłą. Z Warszawy pielgrzymowanie można kontynuować Świętokrzyską albo Warszawską Drogą św. Jakuba. Pomocą w wędrowaniu mogą być przewodniki oraz informacje umieszczone na stronie opiekuna Drogi Konfraterni św. Jakuba: www.santiago.org.pl
2.3 . Informacja i kościołach
Wigry. Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach – położony na malowniczym półwyspie nad jeziorem Wigry, jest jednym z najcenniejszych zabytków Suwalszczyzny.
Główne atrakcje turystyczne tego miejsca:
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP – barokowy z XVIII w., z bogatym wystrojem wnętrza oraz z kaplicą adoracji w dawnym kapitularzu zakonnym. Eremy kamedulskie – dawne domki pustelnicze mnichów, ukazujące ascetyczny styl życia kamedułów. Krypta z grobami mnichów – katakumby znajdujące się pod kościołem z zachowanymi szczątkami zakonników. Wieża zegarowa – punkt widokowy z panoramą na jezioro Wigry i okoliczne lasy. Apartamenty Jana Pawła II – ekspozycja z pamiątkami z pobytu papieża w Wigrach 1999 r. Refektarz i sale wystawowe – prezentacja historii klasztoru, życia kamedułów oraz regionalnej sztuki.
Kościół w Wigrach jest ważnym miejscem kultu religijnego. Spokojna, kontemplacyjna atmosfera czynią go szczególnie atrakcyjnym miejscem dla osób poszukujących ciszy i duchowego umocnienia. Zespół klasztorny w Wigrach to miejsce łączy duchowość, historię i piękno natury, przyciągając zarówno turystów, jak i pielgrzymów. 2. Informacja o kościołach
Sztabin – leży na terenach zamieszkiwanych niegdyś przez Jadźwingów. W 1506 r. Aleksander Jagiellończyk przekazał te ziemie Chreptowiczom, którzy założyli tu osadę, nazywaną Osinki. Nazwa Sztabin pojawiła się w 1760 r., a w 1766 r. miejscowość otrzymała przywilej królewski na targi i jarmarki. Rozwój Sztabina przyspieszył Karol Brzozowski, który zniósł pańszczyznę, wprowadził bezpłatne nauczanie, założył szpital, kasę oszczędnościową oraz unowocześnił rolnictwo. Po jego śmierci rząd carski cofnął część reform. Mieszkańcy brali czynny udział w powstaniach narodowych, a w czasie II wojny światowej działał tu oddział AK.
Kościół pw. św. Jakuba Apostoła. W 1513 r. Teodor Chreptowicz zbudował kaplicę prawosławną. W 1627 r. Adam Chreptowicz zbudował cerkiew unicką, którą około 1656 r. przekształcono w kościół katolicki. Budowa obecnego kościoła rozpoczęła się w 1905 r. i była prowadzona przez ks. Jakuba Rółkowskiego. Kościół został konsekrowany w 1910 r. przez bp. Antoniego Karasia. Zniszczony w czasie I wojny światowej, odbudowany w 1929 r., ponownie zniszczony w czasie II wojny światowej, a następnie wyremontowany dzięki staraniom ks. Czesława Wilkowskiego. Parafia pw. św. Jakuba Apostoła została założona w 1895 r.
Jedwabne – Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1455 r. Jej założycielem był Jan Bylica. Jedwabne było prywatną wsią szlachecką należącą do rodziny Jedwabińskich, a po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu w 1680 r. przeszło we władanie Kraszewskich. Z inicjatywy kolejnego właściciela, Antoniego Rostkowskiego, miejscowość otrzymała prawa miejskie w 1736 r., z nadania króla Augusta III. W 1777 r. miasto zakupił Stanisław Rembieliński, a w rękach jego rodziny pozostało do połowy XIX wieku. Po rozbiorach znalazło się w zaborze pruskim, a następnie w Księstwie Warszawskim. W 1866 r. w ramach represji po powstaniu styczniowym Jedwabne straciło prawa miejskie, które odzyskało dopiero w 1927 r.
Kościół św. Jakuba Apostoła. Pierwszy kościół, pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, św. Jakuba i Wszystkich Świętych, został wzniesiony około 1415 r. z fundacji Jana Bylicy. Kościół wzmiankowany był w dokumentach z 1448 r. Parafia pw. św. Jakuba Apostoła została erygowana przez biskupa Jakuba ok. 1415 r. Kolejną drewnianą świątynię wzniesiono w 1738 r., spłonęła w 1915 r. Obecny murowany kościół powstał w latach 1926–1935. Konsekracji w 1935 r. dokonał biskup Stanisław Kostka Łukomski.
Mały Płock – Jego historia sięga X wieku, kiedy powstała pierwsza osada. W XII wieku istniało tu grodzisko. Najazdy Prusów i Jaćwingów w 1217 r. doprowadziły do jego upadku. Odbudowa nastąpiła pod koniec XIV wieku dzięki staraniom księcia Janusza I. W 1405 r. Mały Płock był znany jako wieś książęca, a po 1526 r. stał się wsią królewską.
Parafia pw. św. Jakuba i św. Barbary – została założona między 1406 a 1420 rokiem. Pierwszy kościół, drewniany, był tu już w 1460 r.. Wielokrotnie ulegał zniszczeniom, m.in.. podczas wojny północnej w 1708 r. W 1714 r. wzniesiono nowy kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego, którego głównym patronem pozostał św. Jakub. Po odbudowie świątynia miała cztery ołtarze, w tym główny z obrazem Najświętszej Maryi Panny, otoczonym licznymi wotami.
W drugiej połowie XIX wieku ks. Franciszek Tomkiewicz zainicjował budowę murowanej świątyni. Jej konsekracja odbyła się w 1883 r. Podczas I wojny światowej kościół został poważnie zniszczony, co wymusiło jego odbudowę w latach 1922–1929. Renowacja trwała kolejne dekady. W 1999 r. świątynia została konsekrowana przez bp. St. Stefanka. W 2020 r. ustanowiono Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia, Pani Małopłockiej. Od 2024 r. W kościele znajdują się relikwie św. Jakuba Apostoła.
Drozdowo to miejscowość o bogatej historii. W 1417 r. książę Jan Mazowiecki nadał Stanisławowi z Zakliczewa 30 łanów ziemi w Drozdowie. W 1432 r. książę Bolesław Mazowiecki przyznał wsi prawo niemieckie. W 1578 r. wzmiankowany jest Jan, syn Jakuba Drozdowskiego. W okresie międzywojennym XX wieku wieś należała do rodziny Lutosławskich. Działały tu browar, gorzelnia oraz zakłady mechaniczne. Lutosławscy byli związani z ruchem narodowym, a w ich pałacu gościł Roman Dmowski. Pochodził stąd wybitny kompozytor Witold Lutosławski. Jeden z jego braci zginął na Syberii, drugi w niemieckim obozie.
Parafia pw. św. Jakuba Apostoła została erygowana w 1435 r. z fundacji Stanisława z Zakliczewa. W Drozdowie istniało kilka drewnianych kościołów, które ulegały zniszczeniu wskutek pożarów. Pierwszy kościół spłonął w 1737 r. Druga świątynia została zniszczona w 1818 r., a trzecia, ufundowana przez Kazimierza Godlewskiego, spłonęła w 1868 r. Obecny murowany kościół w stylu neoromańskim, z fundacji Witolda Lutosławskiego, został zbudowany w latach 1869–1878 staraniem ks. Piotra Andrulewicza według projektu Witolda Lanciego. Świątynia została poświęcona w 1878 r., a konsekrowana w 1925 r. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, prawdopodobnie autorstwa Wojciecha Gersona.
Rutki-Kossaki
Nazwa miejscowości nawiązuje do XIV-wiecznych założycieli osady, Świętosława i Bronisza z Rutkowa. Ziemie te zostały nadane przez księcia Janusza I. W 1760 roku miejscowość uzyskała prawa miejskie, które utraciła w 1810 roku. Obecnie jest siedzibą gminy Rutki.
Kościół świętej Anny. Pierwsza kaplica została wybudowana przez właścicieli Mężenina w 1118 roku. Po jej pożarze, Marcin Mężyński w 1373 roku wzniósł murowany kościół pod wezwaniem św. Anny i św. Jakuba. Część jego murów zachowała się do dziś w kaplicy pw. Najświętszego Serca Jezusowego. Parafia pierwotnie nosiła wezwanie św. Jakuba i św. Anny, a jej erygowanie miało miejsce w 1420 roku.
Kolejny kościół pod tym samym wezwaniem został zbudowany w 1568 roku, a jego konsekracja nastąpiła w 1598 roku, dokonana przez biskupa Wojciecha Baranowskiego. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana, zwłaszcza w 1863 roku kosztem Agnieszki Buszon właścicielki Mężenina. Obecnie jest pod wezwaniem św. Anny.
W ołtarzu głównym jest umieszczony obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, na zasuwie znajduje się obraz św. Anny, natomiast w zwieńczeniu obraz świętego Jakuba św. Jakuba namalowany w 1870 roku przez Jana Glogera.
Goniądz – pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1358 r. Początkowo był własnością książąt mazowieckich, potem zakonu krzyżackiego, który odstąpił miasto i ziemię wiską księciu Witoldowi. Na początku XVI wieku miejscowość należała do kniazia Michała Glińskiego, potem przeszła w ręce Radziwiłłów, a następnie stała się własnością królów polskich. Prawa miejskie uzyskał w 1547 r. Przywilejami został obdarowany przez Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego. Po rozbiorach znalazł się pod panowaniem Prus, potem wszedł w skład zaboru rosyjskiego. Obecnie jest siedzibą gminy położonej na skraju Kotliny Biebrzańskiej.
Parafia w Goniądzu jest jedną z najstarszych placówek duszpasterskich w Archidiecezji Białostockiej. Początkowo znajdowała się pod jurysdykcją biskupów płockich, a na początku XV biskupów wileńskich. Przed 1430 r. wielki książę litewski Witold ufundował tu pierwszy drewniany kościół pw. Wniebowzięcia NMP, św. Jana Chrzciciela i św. Agnieszki. Przez wieki parafia rozwijała się, powstawały nowe kościoły, w tym kościół szpitalny pw. Ducha Świętego. Świątynie były wielokrotnie niszczone, m.in. podczas potopu szwedzkiego oraz pożaru w 1779 r. W 1921 r. kolejny pożar strawił barokowy kościół. Obecny kościół został wybudowany w latach 1922–1924 według projektu Oskara Sosnowskiego, a konsekracji dokonał bp Jerzy Matulewicz.
2.4 Informacje o zadaniu Camino Droga Spotkania i otrzymanym dofinasowaniu
Na wszystkich tablicach umieszona została informacja o projekcie Camino Droga Spotkania i loga donatorów. Ponadto w Drozdowie i w Rutkach-Kossakach umieszczono na stałe tablice informacyjne zawierające: barwy i wizerunek godła Rzeczypospolitej Polskiej, z informacją o dofinasowaniu zadania z budżetu państwa. Z nazwę programu: Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030 Camino – Droga Spotkania, Oznakowanie i promocja: Łowicka, Warszawska i Podlaska Droga Św. Jakuba. Wartość dofinasowania 151 570 zł. Całkowita wartość 178 870 zł. Plakaty z powyższą informacja zostały umieszczone przy wejściu i na sali konferencyjnej katedry polowej, w czasie spotkania promującego Przewodnik i Warszawska Drogę św. Jakuba.
2.5 Informacje o zamontowanych kierunkowskazach
W 25 lokalizacjach umieszczono kierunkowskazy. Opracowano i wydano: przewodnik dla pielgrzyma i turysty „Podlaska Droga Świętego Jakuba”. W ramach promowania Camino, odbyły się spotkania w 8 parafiach, przy których ustawiono Znaczniki i Tablice informacje, związane były one z odsłonięciem i poświęceniem znaków Drogi. W tych parafiach jakubowych pozostawiono ponadto Księgę Pielgrzymów.
2.6 Informacja o spotkaniu popularyzującym Podlaską Drogę św Jakuba i nowo wydany przewodnik
W sali konferencyjnej przy w katedrze polowej w Warszawie, odbyło się spotkanie promujące Przewodnik i Podlaską Drogę św. Jakuba. W ramach promocji Podlaskiej Drogi można było otrzymać przewodnik „Podlaska Droga św. Jakuba., były także dostępne ulotki i przewodniki i ulotki Warszawskiej i Łowickiej Drogi św. Jakuba. Przewodnik promowano także w niedzielę 12 X. na Targach Książki Katolickiej, gdzie zainteresowanym wydano kilka egzemplarzy.
3. Najważniejsze rezultaty projektu
- Stworzenie spójnego systemu oznakowania i infrastruktury szlaku na odcinku Podlaskiej Drogi św. Jakuba.
- Wydanie i szeroka dystrybucja przewodnika dla pielgrzymów i turystów.
- Zaangażowanie lokalnych społeczności poprzez spotkania, poświęcenia znaków i działania informacyjne.
- Wzrost rozpoznawalności szlaku Camino w północno-wschodniej Polsce.
- Wzmocnienie współpracy między parafiami, samorządami oraz organizacjami promującymi dziedzictwo kulturowe regionu.
Projekt „Camino – Droga Spotkania” w 2025 roku przyczynił się do trwałego oznakowania szlaku, integracji społeczności wokół idei pielgrzymowania oraz zwiększenia atrakcyjności regionu dla pielgrzymów i turystów. Skuteczna promocja oraz nowa infrastruktura podniosły rangę Podlaskiej Drogi św. Jakuba na mapie polskich i europejskich szlaków pielgrzymkowych. Wsparcie promocyjne i lokalnych parafii. Było to możliwe, dzięki pozyskanie środków z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich i ogromnemu zaangażowaniu woluntariuszy.