12 czerwca 2025
Odpusty w Prostyni odbywają się od blisko 500 lat. Tegoroczny odpust[1] parafialny w jedynym w Polsce Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej miał miejsce w dniach od 13 do 15 czerwca w uroczystość Trójcy Przenajświętszej. W ciągu dwóch pierwszych dni wielkiego święta kilkakrotnie była odprawiana Eucharystia, nabożeństwo czerwcowe, trwała adoracja Najświętszego Sakramentu, której przewodniczyła młodzież, rodziny Domowego Kościoła, mieszkańcy Prostyni i okolicznych wsi. Wieczorem wierni uczestniczyli w Apelu Jasnogórskim i odmawiali Koronkę do Trójcy Przenajświętszej. W sobotę 14 czerwca o godzinie 24:00 rozpoczęła się Msza Święta za pielgrzymów i parafian. Główne uroczystości, w tym suma odpustowa i procesja Eucharystyczna, odbyły się w niedzielę 15 czerwca. Rozpoczęła je Msza Święta o godzinie 8:00, następnie pielgrzymi i parafianie indywidualnie adorowali Najświętszy Sakrament i śpiewem w modlitwie koronkowej oddawali cześć Trójcy Przenajświętszej.
O godzinie 11:30 ks. kan. Józef Poskrobko, proboszcz parafii i kustosz Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej i Św. Anny w Prostyni krótko przypomniał wiernym historię parafii. Pierwszy kościół drewniany, jako filialny parafii Kosów Lacki, wybudowano w Prostyni w 1344 roku. Z tego kościoła wg tradycji zachował się do chwili obecnej drewniany krzyż z wyobrażeniem Chrystusa Ukrzyżowanego naturalnej wielkości. Rozgłos Prostyni przyniosło wydarzenie z 1510 roku. Miejscowa wieśniaczka, Małgorzata Błażkowa w uroczystość Trójcy Przenajświętszej miała widzenie św. Anny, która wyraziła życzenie, aby na wzgórzu wybudować kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej, a w miejscu Jej objawienia kapliczkę. Rodzina Prostyńskich, właścicieli miejscowych dóbr, wybudowała dwa kościoły: ku czci Trójcy Przenajświętszej i ku czci św. Anny. Parafię w Prostyni erygował bp łucki Paweł Aligmunt Holszański 15 czerwca 1511 roku. Prawdopodobnie biskup Holszański podarował wówczas kościołowi największy zabytek zachowany do naszych czasów – piękną późnogotycką figurę Trójcy Przenajświętszej. Ma 125 cm wysokości, wyrzeźbiona jest w drewnie lipowym. Przedstawia majestatyczną, piękną postać Boga Ojca siedzącego na tronie i rękoma podtrzymującego krzyż z postacią Ukrzyżowanego Zbawiciela. Nad krzyżem unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. W ten sposób artysta przedstawił tajemnicę Trójcy Świętej jako Tron Łaski (Hbr 4, 16). Według historyków sztuki, jest bardzo prawdopodobne, że rzeźba powstała w kręgu Wita Stwosza. Do Prostyni napływali liczni wierni ze wszystkich zakątków Polski. W 1547 roku przybyła w pielgrzymce żona króla Zygmunta Starego królowa Bona Sforza. Modliła się w obu świątyniach i złożyła w ofierze bogate dary liturgiczne. W wiekach XVI i XVII na Prostyń napadali Tatarzy i Szwedzi niszcząc i rabując świątynie. Szwedzi podpalili kościół św. Anny. Świątynia została odbudowana w 1750 roku. W roku 1799 rozebrano kościół pw. Trójcy Przenajświętszej. Nabożeństwa odbywały się w kościele św. Anny. Nowa świątynia w stanie surowym została wybudowana pod koniec 1808 roku. 5 lipca 1812 roku w kościół uderzył piorun, spłonął dach i wieże, zostały tylko mury. Odbudowa świątyni rozpoczęła się dopiero w 1857 roku dzięki ofiarom pątników. Po klęsce Powstania Styczniowego w 1864 roku, na mocy ukazu carskiego diecezja podlaska została skasowana. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku wierni znów zaczęli licznie przybywać do Prostyni. Na uroczystości odpustowe w 1919 roku dotarło ponad 30 tysięcy pielgrzymów. Liczba pątników rosła z roku na rok przez cały okres międzywojenny. Pod koniec drugiej wojny światowej wycofujący się Niemcy 19 lipca 1944 roku wysadzili kościół w powietrze. Cudowna figura Trójcy Przenajświętszej ocalała. Po wojnie kościół został odbudowany. W uroczystość Trójcy Przenajświętszej 13 czerwca 1954 roku ks. dr Ignacy Świrski biskup siedlecki poświęcił świątynię i uroczyście wprowadził doń cudowną figurę, która była przechowywana w drewnianej kaplicy. W roku 2016 na zakończenie Mszy Świętej na Jasnej Górze Ojciec Święty Franciszek poświęcił korony statui Trójcy Przenajświętszej w Prostyni.[2] Uroczystościom odpustowym w parafiach wiejskich, towarzyszy piękna stara tradycja festynów, handlu przykościelnego, kramów z zabawkami i słodyczami, mająca charakter święta ludowego. W Prostyni niezbędnym elementem, wręcz symbolem odpustu, jest tzw. koza prostyńska[3].
O godzinie 12.00 rozpoczęła się uroczysta suma odpustowa, której przewodniczył ks. dr Paweł Rytel-Adrianik, profesor na Papieskim Uniwersytecie Świętego Krzyża w Rzymie, dyrektor Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego, absolwent Uniwersytetu w Oxfordzie, pochodzący z Sokołowa Podlaskiego. W koncelebrze uczestniczył ks. prałat Tadeusz Osiński, emerytowany kapłan parafii Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Łochowie i ks. Mateusz Gołoś, dyrektor Wydziału Duszpasterstwa Ogólnego Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie.
Homilię wygłosił ks. Mateusz. „Przybywamy do tej świątyni, aby uczcić Trójcę Przenajświętszą. Stajemy wobec jednej z najgłębszych tajemnic naszej wiary. Choć ludzki rozum nie jest w stanie w pełni jej pojąć, możemy dostrzec działanie Trójcy Świętej w historii zbawienia i w naszym codziennym życiu. Chcąc zrozumieć tajemnicę Trójcy Przenajświętszej, spróbujmy zobaczyć Pana Boga w Trójcy Jedynego jako zwróconego całkowicie ku człowiekowi, ku jego dobru i szczęściu, co wyraża zachwyt psalmisty, gdy pyta: Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, czym syn człowieczy, że troszczysz się o niego? (Ps 8,5). Przybywamy w szczególnym czasie – w Roku Jubileuszowym, którego hasło Pielgrzymi nadziei podkreśla ideę, że wszyscy jesteśmy pielgrzymami na drodze do zbawienia, szukając nadziei i pokoju w Chrystusie. Taki jest sens tego hasła.
Św. Paweł mówi: Nadzieja zawieść nie może (Rz 5,5), a tymczasem my dziś tracimy nadzieję. Ogarnia nas beznadzieja, rutyna. Żyjemy tak, jakbyśmy w sercu już umarli. Młodzi mają myśli samobójcze, co gorsze – podejmują próby samobójcze. To są problemy wynikające z samotności, która ogarnia i młodych, i starszych, ale i młodzi, i starsi nie mówią o dręczących ich problemach. Powtarzają bezrefleksyjnie: jest OK, wszystko będzie dobrze. A dobrze nie jest i nie będzie, jeżeli nie będziemy mieć nadziei, która zasadza się w miłości. Św. Paweł mówi: Miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego (Rz 5,5). Trójca Święta jest miłością. Dobrze, że dzisiaj jesteśmy w Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej.”
Po Eucharystii wierni przeszli w ceremonialnej procesji wokół kościoła i wrócili do świątyni. Wielu pielgrzymów obchodziło ołtarz główny Bazyliki na kolanach w procesji pokutnej. Uroczystość zakończyła się koronacją koroną św. Anny. Tradycja ta wiąże się z licznymi cudami za przyczyną czterech wieńców, które św. Anna pozostawiła w miejscu swego objawienia w Prostyni. Ta bardzo stara tradycja – koronacja prostyńska, czyli błogosławienie koroną św. Anny – zachowała się do współczesności, a nawet rozwinęła się. O ile na początku XX stulecia błogosławiono w ten sposób tylko raz w roku, o tyle od końca ubiegłego wieku wszyscy pielgrzymi, którzy o to proszą, mogą dostąpić tego przywileju.[4]
Ostatnim akcentem, oficjalnie nie ujętym w planie uroczystości w prostyńskiej Bazylice Mniejszej, były kwiaty, radość i życzenia z okazji Jubileuszu 40-lecia kapłaństwa Księdza Kanonika Józefa Poskrobko. Jubilatowi oraz wszystkim kapłanom, którzy obchodzą swoje Jubileusze święceń kapłańskich, parafianie życzyli obfitości łask Bożych płynących od Trójcy Przenajświętszej, pamiętając o modlitwie za nich w każdy pierwszy czwartek miesiąca. Do życzeń dołączyli się pielgrzymi z Konfraterni św. Jakuba, obecni na odpuście w Prostyni: Alicja Czańka, Marzena Feliksiak, Teresa Grzesiuk, Szczepan Grzesiuk, Adam Jabłonka, Jerzy G. Kazimierczak (inicjator pielgrzymki), Alicja Mikulska, Marek Mikulski, Jolanta Szczerek, Paweł Szczerek, Ewa Wasiak, Jerzy Wróblewski i Adam Będkowski z grona sympatyków Konfraterni.
Po przejściu przez przykościelny jarmark odpustowy i „obowiązkowym” zakupie kóz prostyńskich, ośmioro pątników Jakubowych udało się na pieszą pielgrzymkę Prymasowską Drogą św. Jakuba na odcinku z Prostyni do Sadownego. Leśnymi i polnymi drogami, pełnymi zieleni i kwiatów na progu lata szli: Alicja Czańka, Teresa Grzesiuk, Szczepan Grzesiuk, Adam Jabłonka, Jerzy G. Kazimierczak, Alicja Mikulska, Marek Mikulski, Jerzy Wróblewski.
Tekst i zdjęcia – Ewa Wasiak.
Zdjęcie tytułowe Marek Sokołowski
[1] Termin odpust (łac. indulgentia) początkowo oznaczał życzliwość lub przysługę. Z czasem pojęcie odpustu zaczęło być rozumiane (i stosowane) jako umorzenie podatku, długu lub kary. Izajasz mówi: „Pan posłał mnie (…) żebym zapowiadał wyzwolenie jeńców i więźniom swobodę.” (Iz 61,1). W teologii katolickiej odpust oznacza szczególne wstawiennictwo Kościoła u Boga o darowanie kary doczesnej za grzechy, których wina już została odpuszczona. Odpust można uzyskać dla siebie lub za osobę zmarłą, po spełnieniu określonych warunków. Zob. Wielki Słownik Teologiczny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1996, s. 351
[2] Więcej: https://parafiaprostyn.pl/historia-parafii/ https://drohiczynska.pl/aktualnosci/papiez-poswiecil-korony-statui-trojcy-przenajswietszej-w-prostyni/
[3] Koza prostyńska to odpustowa figurka z ciasta w kształcie kozy z namalowanymi w kolorze czerwonym zdobieniami, najczęściej imionami. 14 maja 2019 r. wypiek został wpisany na listę produktów tradycyjnych w kategorii Wyroby piekarnicze i cukiernicze w woj. mazowieckim. Miejscowa tradycja podaje dwie legendy związane z kozami w Prostyni. Według pierwszej na początku XIV w. gdy budowano pierwszy drewniany kościół, fale powodzi przyniosły rzeką Bug cudowną figurę Trójcy Przenajświętszej. Płynącą w wezbranej rzece rzeźbę wypatrzyły pasące się na łąkach kozy i głośnym meczeniem zwróciły na nią uwagę rybaków, którzy wyłowili figurę z rzeki, przynieśli do sanktuarium i postawili na ołtarzu. Druga podaje, że po upadku Powstania Styczniowego prześladowani unici z Podlasia licznie przybywali na odpust do Prostyni, aby przystąpić do sakramentów świętych. Dla zmylenia carskich urzędników udawali handlarzy kóz. Na pamiątkę wydarzenia, pierwszego lub drugiego, w Prostyni są wypiekane ciastka w kształcie kóz. Nieznający legend o kozach prostyńskich kupują je „na szczęście”. Miłośnicy tradycji traktują ciasteczka jako pieczywo obrzędowe i gdy sczerstwieją nie wyrzucają ich, lecz palą.